„Ostrakismos, herhangi bir vatandaşın fazla güçlü hale gelmemesini sağlamak için düşünülmüş bir yöntemdi.“

Antik Yunan’ın olimpiyatları ve mitolojisinden sonra belki de en ünlü olan şeyinin, Atina’da doğmuş olan „demokrasi“ olduğunu sanıyorum ki hepimiz duymuşuzdur. Her ne kadar kölelerin ve kadınların yönetimde söz hakkı olmaması gibi sebeplerden ötürü günümüz standartlarında bir demokrasi olduğu söylenmese de, öncüsü olmuş olduğuna şüphe yoktur. Peki, sizlere günümüze kıyasla sadece eksiği değil, belki de tartışmalı bir şekilde fazlasının da olduğunu söylesem?

Antik Yunan’da demokrasi, özellikle Atina’da, M.Ö. 5. yüzyılda doğdu. „Demos“ (halk) ve „kratos“ (güç) kelimelerinden türetilen demokrasi, halkın yönetime doğrudan katılımını ifade ediyordu. Bu dönemde önemli bir adalet mekanizması da, ismini oy vermekte kullanılan kırık çömlek parçalarından alan, ostrakismos adı verilen çömlek mahkemeleriydi. Halk, belli bir siyasetçi veya yurttaşın toplumu tehdit ettiğine inandığı takdirde, o kişiyi sürgüne göndermek için bir oylama yapabiliyordu ve oylama, çömlek parçalarına isim yazarak yapılıyordu. Eğer bir kişi yeterli sayıda oy alırsa, 10 yıl boyunca Atina’dan sürgün edilir, ancak bu sürenin sonunda siyasete ve şehirdeki malına geri dönebilirdi. Bu yöntem, toplumun fazla güç kazanmış bireyler tarafından tehdit edilmesini önlemek amacıyla kullanılıyordu.

Bunun en önemli örneklerinden biri de Themistokles’di. Themistokles, Perslere karşı kazanılan ve Yunan tarihinin dönüm noktası sayılan Salamis Savaşı’nda Atina’nın zaferini sağlayan lider olarak ünlenmişti. Ancak zaferin ardından ün ve güç kazanan Themistokles, Atina’da bazı çevrelerde kıskançlık ve güvensizlik uyandırmaya başladı. Atina’nın politik ve askeri hayatında önemli bir figür haline gelince, birçok kişi onun potansiyel olarak çok fazla güç sahibi olduğuna ve toplum için tehdit oluşturabileceğine inanmaya başladı. Sonuç olarak, M.Ö. 471’de çömlek mahkemesi ile Themistokles, toplumun huzurunu tehlikeye attığı düşüncesiyle sürgüne gönderildi.

Kısacası, teoride ne zaman birileri toplumda fazla öne çıkarak günümüz demokrasisinin öncüsü olan bu sistemi domine edecek olsa, insanlar tarafından bir tehdit olarak görüldüğü takdirde, şehirden 10 yıl boyunca uzaklaştırılarak halkın potansiyel bir tirandan kurtulması sağlanabiliyordu. Vatandaşlar seçimlerde istedikleri yöneticiler için oy verirken, seçimlerden bağımsız olan ostrakismos sayesinde, çömlek mahkemelerinde de asla istemedikleri potansiyel veya mevcut yöneticilere karşı oy verebiliyorlardı. Ancak „davulun sesi uzaktan gelir“ misali, bu sistemde de her şey güllük gülistanlık değildi.

Öncelikle her ne kadar ismi çömlek „mahkemesi“ olsa bile, ostrakismos’u mahkeme olarak adlandırmak pek doğru sayılmaz, zira oylamada ismi çıkan kişi bir yargılama süreci olmaksızın sürgün ediliyordu. Bu durumun, sistemi kötüye kullanmaya elverişli hale getirdiğini de söylemek yanlış olmaz, çünkü popülizm ve iftiralar aracılığıyla insanların, siyasi rakiplerini elemeye çalışmış olduğu da bilinen bir gerçektir. Hatta Aristoteles, „Atinalıların Devleti“ isimli eserinde, çömlek mahkemeleriyle sürgüne gönderildiğinden bahsedilen Themistokles’in de bu sistemi kendi siyasi çıkarları için kullanmaya çalıştığından bahseder. Sistemin keyfi kullanıma ne kadar açık olduğunun başka bir örneğinden de Antik Yunanlı tarihçi (M.S. 46-120) Plütark, „Paralel Yaşamlar“ isimli eserinde bahseder:

Ostrakismos için oylama yapılan gün, okuma yazma bilmeyen bir köylü, elinde tuttuğu çömlek parçasını Aristides’e uzatır ve üzerine, sürgün edilmesini istediği vatandaşın adını kazımasını ister.

„Tabii“ der Aristides. „Hangi ismi yazmalıyım?“

„Aristides“ diye yanıtlar köylü.

„Peki“ diyerek kendi adını yazmaya başlar Aristides. „Ama bana söyle, neden Aristides’in sürgün edilmesini istiyorsun? Sana ne yaptı?“

„Oh, hiçbir şey yapmadı. Onu tanımıyorum bile“ diye atılır adam. „Sadece, herkesin ona ‘Adil’ demesinden bıktım.“

Kaynakça: